Mosteiro de San Estevo

Galería de Fotos do Mosteiro de San Estevo

Dentro do noso concello de Nogueira de Ramuín a xoia artística e arquitectónica máis destacada, sen ningún xénero de dúbidas, é o Mosteiro de San Estevo de Ribas de Sil. Despois de décadas de abandono, hoxe en día loce en todo o seu esplendor convertido en centro hostaleiro da rede de Paradores Nacionais, dende a súa inauguración en 2004.

Para ler o artigo completo pulsar en "Seguir Leyendo", que figura a continuación.
Como complemento a esta entrada, hai unha presentación con 23 imaxes, con este mesmo  título na pestana de Galería de Fotos.
 

O meu primeiro contacto co mosteiro foi á idade de sete anos, acompañando ao meu tío nun acto protocolario celebrado no Claustro dos Bispos na galería superior, onde acudiu unha autoridade civil para algunha inauguración ou acto público que agora non podo precisar. Impresionoume o tamaño e grandiosidade do lugar, xa que para min, un neno do pobo afeito a casas dunhas dimensións moito máis pequenas, aquel edificio excedía con moito o tamaño da igrexa do pobo, que era o máis grande que eu vira ata ese momento. Aínda que non podo precisar os detalles, si lembro unha imaxe moito máis gris e con aspecto de vello, destartalado e descoidado, aínda que, iso si, moi grande. Esa experiencia está perfectamente viva na miña memoria, xa que foi un acontecemento que se saía totalmente da rutina á que estaba afeito. Era unha recepción cunhas longas mesas con pratos de embutidos, onde eu probei por primeira vez unha rodaxa de salchichón. Esta imaxe na memoria é algo completamente trivial, pero que, con todo, a determinada idade e pola súa excepcionalidade, lémbrase toda a vida.

Durante moitos anos non volvín visitar o lugar, pero desde a súa conversión en parador de turismo, unha vez restaurado, e descubrindo o camiño para ir a pé desde Armariz, é un paseo que fago cada vez que visito o meu pobo. Afago ir desde Requejo ata o souto de San Ramón, para logo seguir ata A Ponche, dende onde subo ata Santa Cruz ou Rubiacós, indistintamente, para desde Rubiacós coller a pista ata Cortecadela. Desde alí tómase a ruta que vén desde a ermida da Virxe do Monte cara a San Esteban. Sigo esa pista ata Pombar, cruzo a estrada e sigo polo camiño ata San Estevo. Este camiño custa aproximadamente unha hora e media. O perfil do percorrido é, primeiro unha pronunciada subida ata Rubiacós, seguindo daquela unha subida máis suave ata Cortecadela, para iniciar un longo descenso ata San Estevo. A volta é de maior dificultade, especialmente pola pronunciada subida inicial ata Pombar.

Para os que vaian a pé, un lugar que creo merece a pena visitar son os Penedos do Castro. Ao cruzar a estrada en Pombar e iniciar o camiño cara a San Esteban, enseguida está sinalizado un desvío cara á esquerda que conduce aos penedos. Parece ser que neste lugar existiu un castro celta, típico poboado fortificado dos primeiros moradores destas terras. Subindo o cerro no que se atopan os grandes penedos de roca granítica, pódese apreciar a inscrición de "Leovigildus". Hai quen opina que por estes contornos tivo lugar a batalla dos visigodos contra os suevos que terminaron coa anexión de reino suevo á monarquía visigoda no ano 585. A inscrición sería un testemuño de homenaxe ao rei visigodo. É este un pequeno desvío no camiño ao mosteiro, pero pouco afastado da ruta, polo que merece a pena perder media hora para visitalo.

Con independencia do significado histórico do lugar, que sen dúbida o ten, é meritorio polo seu tamaño e pola súa localización na cima do cerro que se colga sobre o canón do Sil, cunhas vistas espectaculares do río e do mosteiro, imposibles desde calquera outro lugar.

A orixe do mosteiro de San Estevo é incerto, xa que sufriu varios incendios ao longo da súa historia, sendo o máis importante o acaecido no século XVI, que consumiu a súa biblioteca e arquivo, salvándose só unha mínima cantidade da súa documentación. Os fondos bibliográficos destruídos polo lume terían sido de importancia primordial para coñecer datos de indubidable valor histórico, tanto do propio mosteiro como do reino de Galicia.

Hai opinións que atribúen a súa fundación a San Martín Dumiense no século VI, bispo de Braga e evanxelizador dos suevos, conseguindo o seu abandono do arrianismo e aceptación do catolicismo. Outros historiadores cren que se fundou no século X, onde xa consta un documento de Ordoño II do ano 921, no que autoriza ao abade Franquila a realizar obras no cenobio, e concédelle terras e privilexios para axudar ao seu sostemento económico. O máis probable é que inicialmente fose un lugar de retiro para os eremitas, que buscaban lugares apartados para dedicar a súa vida á práctica relixiosa a través do xaxúns, a penitencia e a oración. Este fenómeno é común nesta apartada e escarpada orografía da Ribeira Sacra. O exemplo máis evidente desa práctica é o cenobio de San Pedro de Rocas, onde nunha cova natural, que logo foi escavada para dar cabida a unha igrexa troglodita, retiráronse eremitas que deixaron ese monumento revelador do seu pasado sinxelo dedicado á oración.

Conta a historia do mosteiro de San Estevo, que houbo nove bispos que abandonaron as súas sedes, deixando as súas dignidades e grandezas, en distintos momentos do século X, para recluírse na austeridade da vida monacal deste cenobio. Despois da súa morte e ao longo do século XI, atribuíronselle numerosos milagres e prodixios, polo que o mosteiro converteuse en centro de peregrinación. Esta afluencia de fieis e a popularidade que alcanzou lle granxearon privilexios reais que contribuíron ao seu engrandecemento e esplendor. 

Os nove Santos Bispos foron identificados historicamente case con total certeza, correspondendo aos seguintes: Ansurio e Vimarasio, bispos de Ourense; Alfonso, bispo de Astorga; Gonzalo Osorio e Froalengo, bispos de Braga; Servando, Viliulfo e Pelayo, bispos de Iria Flavia; e finalmente Pedro, de diocese descoñecida.

Baixo o reinado dos Reis Católicos, en 1499, e debido aos cambios introducidos polo concilio de Trento, esta comunidade de monxes beneditinos incorporouse á congregación de San Benito de Valladolid. En 1588 créase no mosteiro unha Escola de Artes e Filosofía, que perviviu ata a desamortización de Mendizábal, producíndose a exclaustración definitiva en 1875. Nesta escola cursou os seus estudos primarios, ata 1688, frei Benito Jerónimo Feijoo, coñecido como Padre Feijoo, notable figura da Ilustración española, data na que, con catorce anos, ingresou na orde beneditina no mosteiro de San Julián de Samos.

Queda logo este lugar en estado de semiabandono, salvo a igrexa, que continua como parroquia do veciño poboado. É declarado Monumento Histórico-Artístico do Patrimonio Nacional en 1923. Na etapa democrática xorden proxectos diversos para a súa recuperación e posta en valor. Finalmente decídese convertelo en centro hostaleiro de luxo integrado na rede de Paradores Nacionais, conservando algunhas zonas de interese cultural abertas ao público en xeral e reservando algunhas outras para uso de actividades sociais, inaugurándose en 2004. Como toda gran obra, froito de varios séculos de construción e ampliacións, na súa estrutura e decoración conta con elementos románicos, góticos, renacentistas e barrocos.

Hoxe pódese visita a igrexa, cuxa fachada é perpendicular á do Mosteiro, orientada a súa cabeceira cara ao leste, como é habitual nas igrexas, quedando a entrada orientada a poñente. No atrio diante da entrada sitúase un pequeno cemiterio para uso da parroquia actual.

O templo é de estilo románico de finais do século XII e principios do XIII. Ten planta basilical con tres ábsidas semicirculares na cabeceira, a nave está cuberta por unha bóveda de crucería que substituíu no século XVI ao orixinal teitume de madeira. A fachada principal é sinxela, enmarcada por dúas torres campanario construídas a finais do século XVII e principios do XVIII. No medio de ambas as duas como remate da fachada hai unha hornacina coa imaxe de San Estevo. No interior destaca un retablo do século XII, tallado en pedra, representando a Cristo e os seus doce apóstolos, con S. Pedro á súa dereita e S. Paulo á súa esquerda. Foi descuberto nun dos muros da segunda planta do claustro grande cuberto de cal polo que se cre que formaba parte doutra igrexa anterior. Na nave central, na ábsida, e por encima do retablo do altar maior, ábrese un rosetón que proxecta un raio de luz matinal que atravesa a igrexa. A fachada principal conta con outro rosetón que ilumina o templo nas postas de sol.

Encostado á igrexa atópase o mosteiro propiamente devandito. Consta de tres claustros, ao redor dos cales se distribúen as distintas dependencias monacais, que quedaron integradas no complexo hostaleiro. A zona visitable polos turistas limítase aos tres claustros e á galería superior do Claustro dos Bispos.

Neste corpo superior do Claustro dos Bispos pódese visitar unha exposición permanente do escultor e etnógrafo Florencio de Arboiro. Nesta exposición podemos gozar dunha mostra destacada das súas esculturas cunha variada temática ambientada nos traballos típicos da Ribeira Sacra, tanto agrícolas como artesanais, así como figuras idealistas ou máxicas. As súas esculturas están fundidas en bronce, combinando, nalgunhas delas, a pedra e a madeira propia da zona. Merece a pena unha visita pausada para calquera amante das artes plásticas en xeral, e da escultura en particular.

Florencio de Arboiro é un estudioso e entusiasta dos traballos típicos da Ribeira Sacra, en especial do oficio de afiador. A maioría dos que practicaron este oficio no último século saíron de municipios da Ribeira Sacra: Castro Caldelas, Esgos, Chandrexa de Queixa, Nogueira de Ramuín, Pereiro de Aguiar, San Xoán de Río, e Xunqueira de Espadañedo. Ata tal punto foi un aceno de identidade da comarca, que o concello de Nogueira de Ramuín incorporou a roda de afiar ou tarazana como o elemento principal do seu brasón. 

Nese mesmo espazo expositivo hai unha mostra notable dos distintos tipos de rodas de afiar, que permiten apreciar a súa evolución cronolóxica. Inicialmente a tarazana levaba ao lombo, logo empuxada como unha carretilla, para daquela ser incorporada a bicicletas e mesmo motos, que xa utilizaban o seu motor como forza motriz para mover a pedra de afiar. Este etnógrafo destacado creou un museo da roda de afiar e da profesión de afiador no seu pobo natal, Arboiro, onde abriu "A Casa dá Roda". Eu aínda non tiven oportunidade de visitar a devandita mostra, pero teño intención de facelo á menor oportunidade.

O claustro dos Bispos, lindeiro coa parede norte da igrexa, coa que está comunicado, é de planta rectangular, case cadrada, con dous corpos, o primeiro de estilo románico do S. XII, e o segundo renacentista, pero con elementos góticos da primeira metade do S. XVI. Neste claustro foron sepultados os nove santos bispos, que posteriormente se trasladaron á igrexa no S. XV, como mostra de maior dignificación. Este claustro é dunha notable beleza, tanto polo equilibrio das súas proporcións como polo traballado estilo das súas pedras. Un parece sentir aínda a paz e acougo do lugar doutros tempos cando os únicos ruídos perceptibles eran o murmurio das sandalias dos monxes no chan e o rozamento dos hábitos cando cun libro andaban polo claustro en oración e meditación. Ao final da asa lindeira coa igrexa, no ángulo, están os banzos que dan acceso ao templo, aínda que este acceso hoxe en día está normalmente pechado, debendo accederse a través da porta principal no exterior.

Case inmediatamente despois ábrese unha escaleira que dá acceso á galería superior onde está a referida exposición de esculturas e rodas de afiar e vida da Ribeira Sacra.

O claustro pequeno ou do Viveiro sitúase ao norte do dos Bispos, co que está comunicado. Comezouse a construír en 1595 baixo a dirección do mestre de obras Diego de Illa. De estilo renacentista, é cadrado, consta de dous corpos e está conformado por arcos de medio punto sobre columnas dóricas. Este claustro atopábase cuberto de auga, formando un gran estanque onde se gardaban peixes vivos, que servían de reserva alimenticia para as necesidades da comunidade.

O claustro Grande, da Portería ou dos Cabaleiros, é o maior dos tres, situado na entrada do mosteiro ten planta rectangular. É un claustro de estilo renacentista que consta de tres corpos ou plantas, con arcos de medio punto e sen bóveda. 

Lindeiro coa portería atopámonos a escaleira de honra, cuberta cunha bóveda de crucería do ano 1739, decorada con catro rosetóns.

A fachada, de estilo barroco, conta cunha gran porta situada no centro, rodeada dunha moldura de decoración simétrica, sobre a que descansa un frontón, que serve de apoio a un balcón. Remata a fachada o escudo coa aguia bicéfala da España imperial dos Habsburgo, esculpido na pedra. A ambos os dous lados da porta, á altura da segunda planta e entre columnas toscanas, hai dúas hornacinas contendo dúas imaxes de santos beneditinos, San Vicente Abade e San Bieito. Por cima deles, e tamén entre as columnas, figuran, á dereita o escudo da Congregación de San Benito de Castela, e á esquerda o do mosteiro, coas nove mitras, alusivas aos nove santos bispos que alí xacen.

Para completar a visita, e gozar dos encantos dos canóns do Sil desde dentro, non se pode deixar de dar un paseo en catamarán polo río Sil e contemplar os viñedos colgados dunhas pendentes inverosímiles. O embarcadoiro atópase a oito quilómetros de San Estevo, ofrecendo unha gran aventura visual composta por paredes verticais, espectaculares cortadas e un verde impoñente. 

Como complemento a este post, hai outro co mesmo título na pestana de Galería de Fotos, onde se pode ver unha presentación de 23 imaxes. 
Para acceder pulsar a seguinte ligazón: Galería de Fotos do Mosteiro de San Estevo